GİRİŞ
Acil durum; işyerinin tamamında veya bir kısmında meydana gelebilecek yangın, patlama, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım, doğal afet gibi acil müdahale, mücadele, ilkyardım veya tahliye gerektiren olaylar olarak tanımlanıyor. İşyerlerinde meydana gelebilecek acil durumlarda yapılacak iş ve işlemler dahil bilgilerin ve uygulamaya yönelik eylemlerin yer aldığı plana acil durum planı deniliyor(3). Acil durum planını yapmayanlar hakkında idari para cezası öngörülmüştür.
Bu yazımızda; ilgili mevzuat kapsamında acil durum planlarının hazırlanmasının usul ve esasları, planın uygulanması, işçi ve işverenlerin sorumlulukları ile konuya ilişkin bazı özellikli durumlar ile idari para cezalarını açıklamaya çalışacağız.
I- ACİL DURUM PLANLARININ HAZIRLANMASI VE UYGULANMASI
A- ACİL DURUM PLANI NASIL HAZIRLANACAK?
Acil durum planı, tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere acil durumların belirlenmesi, bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerin alınması, görevlendirilecek kişilerin belirlenmesi, acil durum müdahale ve tahliye yöntemlerinin oluşturulması, dokümantasyon, tatbikat ve acil durum planının yenilenmesi aşamaları izlenerek hazırlanıyor.
Acil durum planında; işyerinin unvanı, adresi, hazırlayanların adı, soyadı ve unvanı, hazırlandığı tarih ve geçerlilik tarihi, belirlenen acil durumlar, alınan önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler, acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri, işyerini veya işyerinin bölümlerini gösteren kroki, yangın söndürme amaçlı kullanılacaklar da dahil olmak üzere acil durum ekipmanlarının bulunduğu yerler, ilkyardım malzemelerinin bulunduğu yerler, kaçış yolları, toplanma yerleri, görevlendirilen çalışanların ve varsa yedeklerinin adı, soyadı, unvanı, sorumluluk alanı ve iletişim bilgileri, ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında işyeri dışındaki kuruluşların irtibat numaraları vb. bilgilerin yer alması gerekiyor (Ek: Acil Durum Planı).
Acil durum planının sayfaları numaralandırılarak; hazırlayan kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve söz konusu plan, acil durumla mücadele edecek ekiplerin kolayca ulaşabileceği şekilde işyerinde saklanacak. Acil durum planı kapsamında hazırlanan kroki bina içinde kolayca görülebilecek yerlerde asılı olarak bulundurulacak.
B- ACİL DURUM PLANLARININ YENİLENMESİ
Acil durum planları; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli işyerlerinde iki, tehlikeli işyerlerinde dört ve az tehlikeli işyerlerinde altı yılda bir yenilenecek. Ancak işyerinde, yeni acil durumların ortaya çıkmasına neden olacak değişikliklerin meydana gelmesi halinde etkinin büyüklüğüne göre acil durum planı tamamen veya kısmen yenilenecek.
C- ACİL DURUMLARIN BELİRLENMESİ
İşyerinde meydana gelebilecek acil durumlar; risk değerlendirmesi sonuçları, yangın, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım ve patlama ihtimali, ilk yardım ve tahliye gerektirecek olaylar, doğal afetlerin meydana gelme ihtimali ve sabotaj ihtimali göz önünde bulundurularak belirlenecek.
D- GÖREVLENDİRİLECEK ÇALIŞANLARIN BELİRLENMESİ
Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 30 çalışana, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 40 çalışana ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 50 çalışana kadar arama, kurtarma ve tahliye ile yangınla mücadele konularının her biri için uygun donanıma sahip ve özel eğitimli en az birer çalışanın destek elemanı olarak görevlendirilmesi gerekiyor. İşyerinde bunları aşan sayılarda çalışanın bulunması halinde, tehlike sınıfına göre her 30, 40 ve 50’ye kadar çalışan için birer destek elemanı daha görevlendirilecek. 10’dan az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde bir kişinin görevlendirilmesi yeterli olacak.
E- ACİL DURUM PLANI HAZIRLANMA EKİBİNDE İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI BULUNACAK MI?
Acil Durumlar Hakkındaki Yönetmelikte iş güvenliği uzmanının acil durum planının hazırlanması sürecine katılması gerektiğine ilişkin açık bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkındaki Yönetmeliğin 9. maddesinin (c) fıkrasında iş güvenliği uzmanının görevleri arasında işyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için yapılan çalışmalara katılmak, bu konuda işverene önerilerde bulunmak, uygulamaları takip etmek; doğal afet, kaza, yangın veya patlama gibi durumlar için acil durum planlarının hazırlanması çalışmalarına katılmak, bu konuyla ilgili periyodik eğitimlerin ve tatbikatların yapılmasını ve acil durum planı doğrultusunda hareket edilmesini izlemek ve kontrol etmek gibi konular yer almaktadır. Buna göre iş güvenliği uzmanının da acil durum planlarının hazırlama ekibinde yer alması gerekiyor.
F- TATBİKAT
Hazırlanan acil durum planının uygulama adımlarının düzenli olarak takip edilebilmesi ve uygulanabilirliğinden emin olmak için işyerlerinde yılda en az bir defa olmak üzere tatbikat yapılacak. Gerçekleştirilen tatbikatın tarihi, görülen eksiklikler ve bu eksiklikler doğrultusunda yapılacak düzenlemeleri içeren tatbikat raporu hazırlanacaktır.
G- ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ VE EĞİTİM
Bütün çalışanlar acil durum planları ile arama, kurtarma ve tahliye, yangınla mücadele, ilkyardım konularında görevlendirilen kişiler hakkında bilgilendirilir. İşe yeni alınan çalışana, iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine ilave olarak acil durum planları ile ilgili bilgilendirme yapılır. Acil durum konularıyla ilgili özel olarak görevlendirilenler, yürütecekleri faaliyetler ile ilgili özel olarak eğitilir. Yönetmeliğin 11. maddenin birinci fıkrası uyarınca görevlendirilen çalışanlara,eğitimlerin işyerinde iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi tarafından verilmesi halinde, bu durum işveren ile eğitim verenlerce imzalanarak belgelendirilir.
Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğin geçici 2. maddesine göre kurulacak olan ekiplerin eğitimleri, Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren bir yıl içinde tamamlanacak. Yönetmelik 18.06.2013 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlandığından kurulacak olan ekiplerin eğitiminin 18.06.2014 tarihine kadar tamamlanması gerekiyor.
II- İŞVERENLERİN VE ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜĞÜ
A- İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğin 5. maddesine göre, işverenin acil durumlara ilişkin yükümlülükleri şunlardır:
▪ Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek ve çalışan ile çalışma çevresini etkileyecek acil durumları önceden değerlendirerek muhtemel acil durumları belirler.
▪ Acil durumların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alır.
▪ Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapar.
▪ Acil durum planlarını hazırlar ve tatbikatların yapılmasını sağlar.
▪ Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak; önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda çalışanı görevlendirir ve her zaman hazır bulunmalarını sağlar.
▪ Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapar.
▪ Acil durumlarda enerji kaynaklarının ve tehlike yaratabilecek sistemlerin olumsuz durumlar yaratmayacak ve koruyucu sistemleri etkilemeyecek şekilde devre dışı bırakılması ile ilgili gerekli düzenlemeleri yapar.
▪ Varsa alt işveren ve geçici iş ilişkisi kurulan işverenin çalışanları ile müşteri ve ziyaretçi gibi işyerinde bulunan diğer kişileri acil durumlar konusunda bilgilendirir.
▪ Acil durumlarla ilgili özel görevlendirilen çalışanların sorumlulukları işverenlerin konuya ilişkin yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
B- ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğin 6. maddesine göre, işverenin acil durumlara ilişkin yükümlülükleri şunlardır:
▪ Acil durum planında belirtilen hususlar dahilinde alınan önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlere uymak.
▪ İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda kendileri ve diğer kişilerin sağlık ve güvenliğini tehlikeye düşürecek acil durum ile karşılaştıklarında; hemen en yakın amirine, acil durumla ilgili görevlendirilen sorumluya veya çalışan temsilcisine haber vermek.
▪ Acil durumun giderilmesi için, işveren ile işyeri dışındaki ilgili kuruluşlardan olay yerine intikal eden ekiplerin talimatlarına uymak.
▪ Acil durumlar sırasında kendisinin ve çalışma arkadaşlarının hayatını tehlikeye düşürmeyecek şekilde davranmak.
İşveren, çalışanların kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıkları ve amirine hemen haber veremedikleri durumlarda; istenmeyen sonuçların önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik donanımları çerçevesinde müdahale edebilmelerine imkan sağlar. Böyle bir durumda çalışanlar, ihmal veya dikkatsiz davranışları olmadıkça yaptıkları müdahaleden dolayı sorumlu tutulamaz.
III- ACİL DURUM PLANLARINDA ÖZELLİKLİ DURUMLAR
A- BİRDEN FAZLA İŞVEREN OLMASI DURUMUNDA ACİL DURUM PLANLARI
Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda, yürütülen işler için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de göz önünde bulundurularak acil durum planı işverenlerce ortaklaşa hazırlanır. Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya sitelerinin işyerlerince hazırlanan acil durum planlarının koordinasyonu yönetim tarafından yürütülür (Yönetmelik md. 17).
B- ASIL İŞVEREN VE ALT İŞVEREN İLİŞKİSİNİN BULUNDUĞU İŞYERLERİNDE ACİL DURUM PLANLARI
Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işveren bulunması halinde acil durum planlarının hazırlanması konusunda işyerinin bütünü için asıl işveren, kendi çalışma alanı ve yaptıkları işler ile sınırlı olmak üzere alt işverenler sorumludur (Yönetmelik md. 18).
C- BİR AYDAN KISA SÜRELİ GEÇİCİ İŞLERDE ACİL DURUM PLANLAMASI
Bir aydan kısa süreli işlerde, işyerinin veya yapılacak işin mahiyeti itibarıyla çalışanları doğrudan etkilemesi muhtemel acil durumlar için bu Yönetmelik kapsamında yapılan özel görevlendirmeler işverence yapılır. Çalışanlar ve özel görevi bulunanlar acil durumlar ile ilgili bilgilendirilir (Yönetmelik md. 19).
D- MEVCUT ACİL DURUM PLANLARI VE TATBİKATLAR
Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğin geçici 1. maddesine göre, 6331 sayılı Kanun gereğince ve Yönetmeliğin yayım tarihi öncesinde, hazırlanmış olan acil durum planları bir yıl içerisinde yönetmeliğe göre gözden geçirilerek revize edilecektir. İşyerlerinde gerçekleştirilmiş olan tatbikatlar ise süresince geçerli sayılacaktır.
IV- ACİL DURUM PLANI VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERE UYMAMANIN CEZASI
Acil durumları belirlemeyen, acil durumlar için tedbir almayan, acil durum planlarını hazırlamayan, destek elemanı görevlendirmeyen, araç gereç sağlamayan, acil durumlarda işyeri dışındaki kuruluşla irtibatı sağlayacak düzenlemeyi yapmayanlar hakkında İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre her yükümlülük için 1.078 TL ve aykırılığın devam ettiği her ay için 1.078 TL idari para cezası uygulanacak.
SONUÇ
Acil durum planı hazırlamak bütün işyerleri için zorunlu hale getirilmiştir. Beklenmeyen olumsuz durumlara karşı hazırlıklı olmak, can ve mal kaybının en aza indirilmesi acil durum planlarının hazırlanması ve uygulanması ile mümkün olacaktır. Bu nedenle acil durum planlarının hazırlanmasında ve uygulanmasında gerekli titizliğin gösterilmesi gerekmektedir. Bütün bunların yanında acil durum planını yapmamanın idari para cezası da bulunmaktadır. Acil durum planının herhangi bir kuruma verilmesine gerek yoktur. Çalışanlarımızın ve işyerlerimizin zarar görmemesi için acil durumlara hazırlıklı olmaktan başka çaremizin olmadığını unutmamamız gerekiyor.
